Dyskryminacja dużych miast przy podziale środków przez rząd, nierówne traktowanie samorządów oraz coraz większe uzależnienie ich finansów od decyzji rządu – to główne wnioski płynące z kontroli dotyczącej wsparcia finansowego samorządów, które opublikowane zostały tuż przed tymi świętami. To nie jedyny zarzut – środki z tzw. Polskiego Ładu na inwestycje w samorządach nie były według Izby dzielone prawidłowo. NIK przedstawia raczej dane ogólne, nie wchodzi w konkretne samorządy, ale wskazanie jest, że nasze województwo kujawsko-pomorskie w latach 2020-2022 nie uzyskało żadnego wsparcia z Polskiego Ładu na inwestycje, gdy większość województw je otrzymało.

Najwyższa Izba Kontroli zauważa, że rozwiązania wypracowane w Ministerstwie Finansów w latach 2021-2023, dotyczące podziału pomiędzy samorządy blisko 35 mld zł, cechowały tymczasowość, niespójność i uznaniowość. W każdym roku wprowadzano inny mechanizm zasilania samorządów. Co więcej, od 2020 r. utrwaliła się praktyka podejmowania decyzji o dodatkowym wsparciu samorządów dopiero w trakcie roku budżetowego, niekiedy nawet w ostatnich miesiącach roku. Utrudniało to jednostkom samorządu terytorialnego racjonalne planowanie działań – czytamy w ustaleniach NIK - Samorządom nie zrekompensowano utraty dochodów z PIT w żaden trwały sposób, zamiast tego wprowadzając co roku, już w trakcie wykonywania budżetów, coraz to nowe rozwiązania. W efekcie jednostki te, przystępując do realizacji budżetów, nie wiedziały czy, kiedy i jak duże wsparcie otrzymają od państwa na realizację swoich podstawowych zadań. Mimo upływu niemal dwóch lat od wprowadzenia programu Polski Ład Ministerstwo Finansów nie przedstawiło dokumentów świadczących o prowadzeniu prac nad korektą systemu dochodów samorządowych, tak aby nie było za każdym razem konieczne podejmowanie w trakcie roku budżetowego działań ad hoc.

Co z tego wynika?

Według NIK od 2021 roku zaczęły spadać dochody własne samorządów, rosły w ich miejsce tzw. dochody transferowe - Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego były w coraz większym stopniu zastępowane dochodami transferowymi, które bardzo często miały uznaniowy charakter i trafiały do tych grup samorządów, które z różnych względów były preferowane przez organy administracji rządowej.

Dochody transferowe nie są najlepszym rozwiązaniem, bowiem nie służą trwałemu planowaniu finansów samorządów, z tego też powodu NIK wnioskuje o wypracowanie trwałego systemu dochodów samorządów, który uwzględniałby zawirowania jakie wywołało wdrożenie Polskiego Ładu.

NIK wskazuje też, że średnie dochody Bydgoszczy z tytułu Polskiego Ładu spadły o 3,6% (w latach 2020-2022 w stosunku do 2019 roku), dotacje przyznawane przez Kancelarię Premiera na inwestycje zniwelowały ten spadek o 1,7 punktu procentowego, czyli można przyjąć, że z nimi było to o 1,9% na minusie.