Bardzo ciekawą publikacją jest książka Stanisława Waszaka pt. ,,Kult Jana Kasprowicza w Wielkopolsce". Dzieło wydane zostało 1936 roku, stąd też autor opisywał sobie nieodległe czasy.

Waszak wspomina dość częste wizyty Kasprowicza na Kujawach, w momencie, gdy życie związało go z Lwowem. Z kolei w gazecie ,,Myśl Narodowa” Zygmunt Wasilewski publikuje listy od Kasprowicza, z którym się przyjaźnił, z których wynika, że poeta za Lwowem nie przepadał zbytnio i źle się tam czuł. W książce Waszaka możemy wyczytać natomiast jego korespondencję z siostrą, gdzie pisał o planach, iż chciałby się przenieść na uniwersytet w Poznaniu, co się jednak Janowi Kasprowiczowi nie udało.

Jan Kasprowicz zmarł 1 sierpnia 1926 roku w Zakopanem (w górach spędził ostatnie lata swojego życia). Ta wiadomość została w Wielkopolsce przyjęta z wielkim poruszeniem i dla wielu okazała się niespodziewana. Pogrzeb poety był bardzo dokładnie opisywany przez wszystkie gazety z Kujaw i Wielkopolski, w tym także ,,Gazetę Bydgoską”. Na uroczystościach nie zabrakło delegacji z Wielkopolski, zaś mowę pogrzebową wygłosił urodzony na Kujawach poznaniak ks. prof. Stanisław Skaziński. Wówczas już redakcja ,,Dziennika Kujawskiego” podjęła inicjatywę budowy pomnika dla Jana Kasprowicza. Warto wspomnieć, że w Inowrocławiu już za jego życia jedna ze szkół nosiła jego imię.

Z racji, iż był to okres wakacyjny główne obchody śmierci Jana Kasprowicza przeniesiono na jesień. 23 września w Teatrze Polskim w Poznaniu odbyły się pierwsze większe wielkopolskie uroczystości. Wówczas swój pierwszy odczyt od Kasprowiczu wygłosił wspomniany jego przyjaciel z ,,Myśli Narodowej” Zygmunt Wasilewski. Najważniejszym wydarzeniem w teatrze była jednak premiera kasprowiczowskiej ,,Uczty Herodiady”.

W Inowrocławiu z kolei męskie gimnazjum im. Jana Kasprowicza, w którym ten wielki poeta się wychował za młody, zorganizowało dzień jego pamięci. Obecny przedstawiciel Kuratorium apelował do młodzieży o naśladownictwo postaci wielkiego na ławie szkolnej poprzednika. Czytamy, że ta uroczystość była w sposób szczególny wzbogacana przez orkiestrę gimnazjalną. Uczestniczyli w niej przedstawiciele rodziny zmarłego, władze miasta, profesorowie.

W czerwcu 1927 roku odbyła się na Szymborzu (wówczas wieś poza Inowrocławiem) uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej Jana Kasprowicza. Dla społeczności Szymborza był to ważny dzień, w ramach którego zorganizowano wielką manifestację patriotyczną. Tablica powstała z inicjatywy ,,Nauczycielstwa powiatu inowrocławskiego”.

Budowa pomnika

Była to typowa inicjatywa społeczna, w którą włączyły się prawie wszystkie inowrocławskie środowiska społeczne, gdyż konieczne było uzbieranie kwoty ówczesnych 60 tys. zł. 13 listopada 1926 roku Rada Miejska jednogłośnie wyraziła zgodę na powstanie pomnika. Pomnik wykonał rzeźbiarz Haupt z Poznania. Po trzech latach, a dokładniej 7 września 1930 roku miała miejsce uroczystość odsłonięcia pomnika poświęconego Janowi Kasprowiczowi. Gościem uroczystości był przedstawiciel prezydenta Rzeczypospolitej minister Czerwiński.

Józef Mielcarek przed odsłonięciem zacytował słowa poety:

Kopcie samotny grób

tam na tej między szerokiej

gdzie rośnie łopian chropawy

gdzie srebrne lśnią się podbiały

gdzie aksamitna bylica

rozprasza miękkie swe kiście

- W takim grobie chciał spocząć Jan Kasprowicz, a grób miał być na ziemi kujawskiej. O grób na ziemi kujawskiej prosił Boga – mówił Mielcarek. Ciało Kasprowicza zostało pochowane jednak w Tatrach, a tym grobem na kujawskiej ziemi stał się wybudowany przez inowrocławian pomnik.

- A ty Najdostojniejszy Przedstawicielu Pana Prezydenta Rzeczypospolitej... zechciej łaskawie odsłonić pierwszy na ziemiach polskich pomnik Wielkiego Syna Kujaw i zanieść Głowie Państwa od nas to zapewnienie, że spiżowa postać Wielkiego Jana Kasprowicza, tego syna ludu polskiego, stawiana w 10 lat po wielkim czynie Narodu Polskiego – zakończył tymi słowami do ministra Czerwińskiego Mielcarek, nawiązując do odzyskania przez Polskę niepodległości, która do Inowrocławia przyszła dopiero w 1919 roku, gdy pod Paryżem uznano, że Wielkopolska i Kujawy zostaną wyłączone z państwa pruskiego i staną się ponownie polskie.

Zdjęcie z uroczystości: Fot: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Ilustrowany Kurier Codzienny

Fot: Narodowe Archiwum Cyfrowe - Ilustrowany Kurier Codzienny

Niestety odsłonięty wówczas pomnik w 1939 roku został zniszczony przez Niemców. Jego replikę postawiono w 1966 roku.