Spotkanie poświęcone przyczynom i skutkom traktatu z Trianon odbyło się w piątek 4 maja w domu parafialnym parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Na początek miała miejsce pierwsza w Polsce projekcja wywiadu z dyrektorem Muzeum Trianońskiego w Várpalota Csaba Pálem Szabó (film zaprezentujemy w poniedziałek również na Portalu Kujawskim), później prelekcję historyczną wygłosił dr Stefan Pastuszewski.
Pastuszewski zaczął od przedstawienia genezy pojawienia się Madziarów w Europie, nawiązując tym do okresu Attyli Huna, wodza który zjednoczył plemiona madziarskie, co doprowadziło do powstania państwa węgierskiego. Madziarzy przybyli na terytoria słowiańskie, wyraźni się od nich odróżniając kulturowo. Kilka wieków później, po przegranej w bitwie pod Mohaczem z Turkami, państwo węgierskie zaczęło upadać. Ostatnim bastionem węgierskiej państwowości stali się Seklerzy (obecnie mniejszość węgierska w Rumunii). Węgry zostały włączone w skład Austrii – w XIX wybuchło powstanie w Peszcie, które co prawda zostało stłumione, ale w rezultacie w przyszłości przyczyniło się do utworzenia Austro-Węgier, czyli włączenia Węgier do korony Habsburgów. Węgrzy byli wówczas uprzywilejowani w stosunku do innych narodów słowiańskich mieszkających w Austro-Węgrach, chociażby Serbów i Chorwatów. Prowadziło to do napięć pomiędzy Węgrami i Słowianami.
- Negatywną rolę odgrywał tutaj panslawizm rosyjski, który podburzał te narody bałkańskie, przeciwko Węgrom, Austriakom i Niemcom. Wtedy właśnie doszło do zbliżenia Austro-Węgier, tego dualistycznego państwa, do zbliżenia z Niemcami – wyjaśniał dr Stefan Pastuszewski – W czasie I wojnie światowej armia węgierska walczyło przeciwko Słowianom. Walczyła przeciwko Serbom – 23 października 1915 roku wraz z Bułgarami armia austro-węgierska, z dominacją oddziałów węgierskich rozbiła armię serbską na Kosowym Polu.
Trójprzymierze (Austro-Węgry i Niemcy) I wojnę światową przegrały. 21 marca 1919 roku bolszewikom udało się utworzyć Węgierską Republikę Rad, która przetrwała 133 dni, miała przy tym wpływ na rozkład państwa węgierskiego.
W reportażu autorstwa węgierskiej telewizji N1TV, dyrektor Muzeum Trianiońskiego Csaba Pálem Szabó wyjaśnia – Dla Węgrów I wojna światowa nie zakończyła się w listopadzie 1918 roku. Wojna trwała dalej w bardziej bezlitosnych uwarunkowaniach. W listopadzie 1918 roku stanęli przeciwko sobie nie uzbrojeni ludzie, lecz węgierska ludność cywilna – kobiety, młodzi mężczyźni, starcy oraz księża przeciw administracji sąsiednich państw, a później sile zbrojnej.
Pastuszewski rozwinął tą myśl w swojej prelekcji – Teren Węgrów zajmują wojska czeskie, serbskie, francuskie i rumuńskie. W tym tyglu miesza środkowoeuropejskim miesza już Rosja radziecka. Powstaje Republika aRad, rozbija ją jednak ofensywa wojsk rumuńskich, same Węgry, będące już po kapitulacji (od redakcji po I wojnie światowe), wojska złożyły broń, nie są wstanie tej Węgierskiej Republiki Rad zlikwidować. Wojska rumuńskie zajmują Budapeszt i dopiero Ententa zaczyna się orientować, że może dojść do likwidacji państwa węgierskiego.
Przy wsparciu państw Ententy powstaje rząd admirała Miklosa Horthy-ego, który był jednak za słaby, aby móc wyjść z tej trudnej dla Węgrów sytuacji obroną ręką. Stąd też traktat z Trianon doprowadził do odebrania 2/3 terytorium Węgrów na rzecz powstania Czechosłowacji, Chorwacji, Serbii, tereny zamieszkałe przez Seklerów zostały zajęte przez Rumunię. Stany Zjednoczone i Polska choć uczestniczyły w podpisaniu traktatu z Trianon, jako jedyne nigdy go nie ratyfikowały.
Doktor Pastuszewski wyraził podziw dla organizowania się narodu węgierskiego w ostatnich latach – Sądzę, że negatywne skutki traktatu z Trianon będą niwelowane, bo w dzisiejszych czasach nieważne jest gdzie kto mieszka, ale ważne jest kto jaką ma tożsamość. Nawiązując do wypowiedzi osoby prowadzącej Muzeum Trianiońskie.
Dyrektor Csaba Pál Szabó wyraża pogląd, że maturzyści na Węgrzech powinni zdawać również intensywny kurs poświęcony tożsamości węgierskiej po traktacie z Trianon – Jeżeli uda nam się to zrealizować, to uważam, że za kilka lat moglibyśmy mieć do czynienia z całkiem innym krajem.
